In onzekere tijden is het cruciaal om voorbereid te zijn op alle mogelijke scenario's. In de eerste Klaas Knot Lezing vandaag, deelt onze president veertien jaar aan inzichten over monetair beleid van de ECB.
© ANP
Als centrale bank streven we naar een stabiele ontwikkeling van prijzen, oftewel circa 2% inflatie. Met behulp van, gebruikelijke en minder gebruikelijke, instrumenten uit onze gereedschapskist reageren we op de meest uiteenlopende uitdagingen en schokken voor de economie.
Achteraf is het altijd makkelijker praten, dus in de Klaas Knot Lezing, uitgesproken op 31 januari 2025, maakt onze president gebruik van de gelegenheid om zijn voortschrijdend inzicht van veertien jaar monetair beleid van de ECB te delen. Het is de eerste lezing in een reeks over (internationaal) economisch beleid, op uitnodiging van de Rijksuniversiteit Groningen.
In de afgelopen veertien jaar waarin DNB-president Klaas Knot lid was van de Governing Council van de Europese Centrale Bank (ECB), kreeg Europa achtereenvolgens te maken met de Europese schuldencrisis, de COVID-pandemie en de Russische inval in Oekraïne. Als dergelijke grote onverwachte gebeurtenissen je pad kruisen, is niet meteen alle informatie voorhanden. Ook zijn niet alle gevolgen te voorzien. Bovendien bieden de economische modellen die we gebruiken minder houvast in tijden van grote onzekerheid. Voor beleidsmakers betekent dat een uitdaging. Toch moeten ze snel en adequaat reageren.
Nu de economie in iets rustiger vaarwater is, kunnen we nagaan hoe de instrumenten die in deze periode zijn gebruikt, hebben uitgepakt. Hadden we nog wat kunnen bijschaven of misschien ergens iets eerder mee kunnen stoppen?
In de gereedschapskist met maatregelen die voor grote schokken klaarstaat, zitten verschillende instrumenten. Boven in de kist ligt de beleidsrente, die verlaagd kan worden om de economie te stimuleren en daarmee de inflatie aan te jagen. Maar de ECB heeft ook aanvullende instrumenten, zoals het communiceren van toekomstige beleidsintenties (forward guidance), het verschaffen van leningen aan banken om de kredietverlening te stimuleren, en het aankopen van activa op financiële markten (kwantitatieve verruiming).
Het gaat niet alleen om het daadwerkelijk inzetten van deze instrumenten, ook vertrouwen is uitermate belangrijk. Toen Mario Draghi in juli 2012 de drie woorden ‘whatever it takes’ uitsprak, maakte hij een einde aan twijfels over het voortbestaan van de euro. Het was een kantelpunt in de financiële crisis. Wie had kunnen bedenken dat die drie woorden zo bepalend zouden zijn?
In 2015 werd begonnen met een aankoopprogramma om de inflatie, die onder de doelstelling van 2% lag, te verhogen. De aankoop van activa zou de langetermijnrente verlagen, waardoor de financieringskosten voor huishoudens en bedrijven daalden en de economie werd gestimuleerd. Ook tijdens de coronapandemie werd dit instrument grootschalig ingezet. In maart 2022 zijn we gestopt met verdere aankopen, wat achteraf bezien relatief laat was. In de loop van 2021 liep de inflatie al op tot boven de nagestreefde 2%. Toen gingen we er nog niet vanuit dat het verdere herstel van de economie zo krachtig zou zijn. Onzekerheid over de toekomst speelde daarbij een rol: in deze fase was nog niet duidelijk hoe snel we de pandemie achter ons zouden laten.
Onverwachte gebeurtenissen en onzekerheden zijn van alle tijden, maar het is zaak zo goed mogelijk voorbereid te zijn op alle verschillende mogelijke scenario’s en rekening te houden met de gevolgen van de slechtst denkbare scenario’s. En zelfs dan kunnen er dingen gebeuren waar we niet op zijn voorbereid, zoals bijvoorbeeld de eerdergenoemde coronapandemie. We werden geconfronteerd met een ongekende crisis. Niet alleen qua economische impact, maar ook qua onzekerheid. Het virus verspreidde zich snel en economieën gingen op slot wegens de strenge beperkende maatregelen. Financiële markten stonden onder druk en de risico's van stijgingen van staatsobligatiespreads maakten het voor overheden moeilijk om steunmaatregelen te nemen. Deze cascade van ontwikkelingen stond in geen enkel economieboek beschreven, en vroeg om snel ingrijpen van de ECB en overheden.
Zijn er lessen te trekken uit deze ervaringen? Om te beginnen zullen we onze gereedschapskist met instrumenten bij de hand moeten houden, ook met de wetenschap dat er sommige nadelen aan kleven. We kunnen de mogelijkheid van omstandigheden waarin we ze opnieuw moeten gebruiken, nou eenmaal niet uitsluiten. Maar als we ze gebruiken, moeten we leren van eerdere ervaringen.
Ook belangrijk om te beseffen: bij grote schokken blijken economische modellen niet altijd even goed te werken. Des te belangrijk dat we robuust beleid voeren, beleid dat met meerdere scenario’s rekening houdt en niet gelijk op de schop hoeft als het anders loopt dan verwacht. Ook zijn buffers nodig waardoor we tegen een stootje kunnen. Overheden moeten kunnen beschikken over voldoende begrotingsbuffers om zo nodig samen met de centrale bank schokken op te vangen.
De banktegoeden van huishoudens bij Nederlandse banken bereikten eind december een recordbedrag van 600,5 miljard euro. Wat drijft deze groei in spaargeld? Gaat het ons financieel zo goed, of speelt er iets anders?
Lees meer Nederlandse huishoudens sparen recordbedrag: wat zit erachter?
De netto import van de goederenhandel met de Verenigde Staten is de afgelopen kwartalen afgenomen, nadat dit sinds 2021 sterk was opgelopen. Dat blijkt uit nieuwe betalingsbalanscijfers van DNB. In het derde kwartaal van 2024 bedroeg het saldo € -3,7 miljard.
Lees meer Netto import goederenhandel met VS krimpt
De Nederlandse economie en de financiële sector staan er goed voor, maar geopolitieke fragmentatie en cyberrisico’s vormen een toenemend punt van zorg. Zo constateert het Financieel Stabiliteitscomité (FSC) in haar vergadering van 20 november 2024.
Lees meer FSC: “Financiële stabiliteit in balans, maar zorgen over geopolitieke fragmentatie en cyberrisico’s nemen toe”
De groei van de Nederlandse economie trekt de komende jaren aan, maar de geopolitieke onzekerheid is in toenemende mate een bedreiging voor onze economie. Daarnaast blijft de inflatie in Nederland de komende jaren met 3% hoger dan in het eurogebied.
Lees meer Economische groei zet door, onzekerheid neemt toe
