Vermijden loon-prijsspiraal vergt aandacht van overheid, centrale banken en sociale partners

Hoge inflatie leidt tot hogere looneisen

De Nederlandse inflatie bereikte in september en oktober 2022 recordniveaus. De vraag is hoe lang dit soort hoge prijsstijgingen zal aanhouden. Voor een belangrijk deel hangt dat af van buitenlandse ontwikkelingen in de prijzen van energie. Binnenlands speelt de stijging van de lonen de belangrijkste rol. De kosten van bedrijven bestaan immers voor een groot deel uit lonen. Als die sterk toenemen verhoogt dat de druk op bedrijven om hun prijzen te verhogen. Tegelijkertijd zijn loonstijgingen voor werknemers de belangrijkste manier om koopkrachtverlies door hoge inflatie te compenseren. De samenhang tussen inflatie en loongroei trekt extra aandacht nu de prijzen zo snel zijn gestegen. Kunnen hoge loonstijgingen de ongekend hoge inflatie nog verder aanwakkeren? Groeit daarmee het risico op een loon-prijsspiraal, waarin de wisselwerking tussen lonen en prijzen ontspoort en de economie extra schade ondervindt? En wat kunnen betrokken partijen in de samenleving doen om zo'n ontsporing te helpen voorkomen?

Kans op loon-prijsspiraal klein

Op basis van de resultaten in de DNB-Analyse lijkt de kans op een loon-prijsspiraal op dit moment klein, ook omdat winstmarges van bedrijven door de bank genomen goed zijn en loonstijgingen niet gelijk tot hogere prijzen hoeven te leiden.  Niettemin wordt de loonvorming op dit moment wel degelijk beïnvloed door de hoge inflatie. Het is dus belangrijk om te zorgen dat zo'n spiraal niet alsnog ontstaat. Verschillende partijen in de samenleving kunnen daaraan bijdragen. Zo heeft DNB zelf een verantwoordelijkheid via haar rol in het monetaire beleid van de Europese Centrale Bank (ECB). De ECB streeft een inflatie na van 2%, en om een loon-prijsspiraal tegen te gaan moet worden voorkomen dat hogere inflatieverwachtingen voor langere tijd aanhouden. De analyse laat zien dat inflatieverwachtingen voor de langere termijn enigszins beginnen te stijgen, gedreven door de recente inflatiecijfers, waardoor ook de druk op de lonen langer dan gewenst kan aanhouden. De overheid kan op haar beurt bijdragen, door maatregelen die huishoudens en bedrijven compenseren voor de hogere energieprijzen zo gericht en tijdelijk mogelijk te houden en van dekking te voorzien. Dit voorkomt dat extra inflatiedruk wordt gecreëerd door het nodeloos aanjagen van de economie.

Aan de cao-tafels dient ten slotte aandacht te zijn voor de schadelijke bijeffecten van automatische prijscompensatie voor de werkgelegenheid en de gezondheid van het bedrijfsleven. Automatische en volledige compensatie van het koopkrachtverlies van werknemers verhoogt het risico op een loon-prijsspiraal.

Uitgangspunt voor loongroei

Wel is er gemiddeld genomen ruimte voor loongroei. In bedrijven of bedrijfstakken waar dat haalbaar is, is een goed uitgangspunt dat de lonen stijgen met de som van de arbeidsproductiviteitsgroei en de binnenlands gecreëerde prijsstijging (de toename van de bbp-deflator). Op deze manier blijft de verdeling van het nationaal inkomen over werkenden en ondernemers constant. Waar de winstgevendheid en de financiële gezondheid van bedrijven het toelaten, kan de loongroei hier bovenuit stijgen. Hogere lonen gaan mogelijk ten koste van de winstgroei, maar helpen werknemers bij het verder beperken van hun reële-inkomensverlies, en zijn ook niet onlogisch in het licht van de krapte op de arbeidsmarkt.