Als Nederlandse huishoudens kwetsbaar zijn, zijn zij dat vaak op meerdere punten tegelijk. Zo hebben huishoudens met hoge woonlasten ook vaker dan gemiddeld een slechte positie op de arbeidsmarkt en beperkte financiële buffers, zo blijkt uit een nieuwe studie van DNB. De resultaten van deze studie onderstrepen de noodzaak een breed welvaartsperspectief te verankeren in het overheidsbeleid en kwetsbaarheden in samenhang aan te pakken.
Op het eerste oog gaat het Nederland economisch voor de wind. Zo is de economie krachtig hersteld van de coronacrisis en zijn werkloosheid en faillissementen historisch laag. Ook in internationaal perspectief doet Nederland het in vele opzichten goed. Toch hebben de gestegen energiekosten een sluimerend armoedeprobleem aan het licht gebracht, maken meer huishoudens gebruik van voedselbanken en heeft een deel van de Nederlanders nauwelijks toegang tot een geschikte woning. Deze ogenschijnlijke tegenstelling roept de vraag op hoe Nederlandse huishoudens ervoor staan, waar hun kwetsbaarheden zitten en hoe deze met elkaar samenhangen. Om hier een beter beeld van te krijgen is in deze Occasional Study gekeken naar de situatie van huishoudens op vijf terreinen waarop DNB de overheid adviseert: ‘werk en inkomen’, ‘vermogen en schuld’, ‘wonen’, ‘klimaat’ en ‘energie’. Aan de hand van een vijftiental indicatoren is onderzocht of huishoudens kwetsbaar zijn op deze terreinen door hun persoonlijke situatie af te zetten tegen een drempelwaarde voor kwetsbaarheid (zie tabel 1).
Bij een deel van de huishoudens is duidelijk sprake van een stapeling van kwetsbaarheden. De grofweg 10% meest kwetsbare huishoudens is bijvoorbeeld op minimaal vijf van de bovenstaande indicatoren kwetsbaar (zie Figuur 1). Deze huishoudens bestaan vaak uit jongeren, laagopgeleiden, alleenstaanden, huurders en mensen met een migratieachtergrond. Naarmate het aantal kwetsbaarheden toeneemt, raken huishoudens met deze kenmerken sterker oververtegenwoordigd. De ruim 60% huishoudens die op geen of op maximaal twee indicatoren kwetsbaar is, bestaat juist vooral uit hoger opgeleiden, gepensioneerden, huiseigenaren en stellen (met of zonder kinderen).
Percentage van alle huishoudens
Bron: DNB, CBS microdata
Bijna één op de drie huishoudens heeft minder dan €5000 aan spaargeld of andere liquide middelen achter de hand. De corona- en energiecrisis hebben laten zien dat grote groepen huishoudens bij financiële tegenslagen snel in de problemen komen. Een gebrek aan financiële buffers komt logischerwijs ook vaak voor in combinatie met een laag inkomen. Uit de analyse blijkt dat mensen die in 2012 in deze situatie zaten, in 1 op de 3 gevallen in 2020 nog steeds in dezelfde situatie zaten. In deze groep is weer een sterke oververtegenwoordiging van alleenstaanden, relatief jonge huishoudens en mensen met een migratieachtergrond. Zowel in 2012 als in 2020 had de helft van deze groep geen werk. Mensen die hun situatie wél wisten te verbeteren, hebben in 2020 vaak een hoger opleidingsniveau dan in 2012.
Percentage van hoofdkostwinners die in 2012 kwetsbaar waren
Bron: DNB, CBS microdata
De resultaten uit deze studie onderstrepen het belang van het verankeren van bredewelvaartsindicatoren in overheidsbeleid, zoals de begrotings- en verantwoordingssystematiek. Een breed welvaartsperspectief omvat niet alleen financieel-economische aspecten van beleid, maar ook andere zaken die belangrijk zijn voor mensen, zoals onderwijs, hun gezondheidszorg en de kwaliteit van hun leefomgeving. Uit deze studie blijkt dat kwetsbaarheden zich bij bepaalde groepen in de samenleving opstapelen. Om deze kwetsbaarheden aan te pakken, is een breed palet aan acties nodig, die naast de vijf hier onderzochte thema’s ook raken aan goede zorg, goed onderwijs en sociale cohesie. Een integrale aanpak is dus nodig, en deze aanpak komt eerder tot stand als het kabinet op basis van een breder palet aan informatie keuzes kan maken. Het ramen van brede welvaart is daarom een belangrijke volgende stap.
Een breed welvaartsperspectief stelt beleidsmakers ook in staat om nadrukkelijker rekening te houden met de verschillen tussen huishoudens, waardoor economisch beleid aan effectiviteit kan winnen. Beleid dat verstandig is voor het gemiddelde huishouden kan namelijk voor kwetsbare huishoudens anders uitpakken. Zo kan een prijsprikkel grote groepen huishoudens aanzetten tot verduurzaming van de woning, terwijl kwetsbare huishoudens hierdoor juist verder in de problemen kunnen raken. Om kwetsbare groepen te betrekken bij verduurzaming van woningen is voor hen dus maatwerk nodig, zoals bijvoorbeeld een wijkgerichte aanpak van isolatie.
Kwetsbaarheid en veerkracht van Nederlandse huishoudens: een analyse vanuit een breed welvaartsperspectief
De groei van de Nederlandse economie trekt de komende jaren aan, maar de geopolitieke onzekerheid is in toenemende mate een bedreiging voor onze economie. Daarnaast blijft de inflatie in Nederland de komende jaren met 3% hoger dan in het eurogebied.
Lees meer Economische groei zet door, onzekerheid neemt toe
De inflatie in ons land is al enige tijd hoger dan het Europese gemiddelde. Terwijl de inflatie in veel Europese landen de beoogde 2% nadert, blijft de Nederlandse in 2025 en 2026 rond de 3% steken. In onze Najaarsraming gaan we na hoe dit komt.
Lees meer Nederlandse inflatie blijft komende jaren hoger
Het inkomen uit buitenlandse directe investeringen in Nederland dat doorstroomt naar landen met een laag belastingtarief ligt sinds 2020 structureel lager dan voorheen, blijkt uit nieuwe cijfers van DNB. De inkomensstromen met andere landen bleven in dezelfde periode stabieler.
Lees meer Doorstroom naar belastingparadijzen structureel gedaald
Op 7 november was Klaas Knot te gast bij Room for Discussion, het interviewprogramma van studenten van de Universiteit van Amsterdam. Over de uitdagingen op het gebied van monetair beleid, economische groei, financiële stabiliteit en inflatiebestrijding.
Lees meer Klaas Knot te gast bij Room for Discussion (studenten UvA)
