Onzekerheid in werk en inkomen valt vaak samen met andere kwetsbaarheden

Dit blijkt uit een recente studie van DNB. De arbeidsmarktplannen van het kabinet, die recent door minister Van Gennip bij de Tweede Kamer zijn ingediend, zijn een eerste stap om de onzekerheid te verminderen.

Arbeidsmarktpositie speelt grote rol bij kwetsbaarheid

Uit  ons onderzoek blijkt dat de kwetsbaarheid van huishoudens in belangrijke mate samenhangt met hun positie op de arbeidsmarkt. In Nederland heeft 15% van de hoofdkostwinners een flexibel contract of is werkzaam als zelfstandige. Zij zijn niet allemaal kwetsbaar. In de studie naar 'onzekere werkenden’ kijkt DNB naar de combinatie van werk en inkomen; mensen die zelfstandige zijn of in een flexibel contract zitten en een inkomen hebben van onder of dicht bij de armoedegrens. Bij deze groep van 165.000 huishoudens komen veel kwetsbaarheden samen.

Figuur 1 laat zien dat onzekere werkenden bijna vijf keer vaker dan gemiddeld ook hoge woonlasten hebben. Ook hebben ze veel vaker een kleine woning en een hoge energierekening. Daarnaast hebben onzekere werkenden vaker dan gemiddeld betalingsachterstanden, netto schulden en weinig buffers om financiële tegenvallers op te vangen.

In deze groep zitten veel jongeren. Zo’n 30% van deze werkenden is tussen de 18 en 30 jaar, terwijl dit in de beroepsbevolking maar 17% is. Ook bestaat deze groep voor een kwart uit mensen met een niet-westerse migratieachtergrond, terwijl dat in de gehele bevolking 12% is.

Figuur 1 - Onzekere werkenden zijn ook vaker kwetsbaar op andere gebieden

Figuur 1 laat zien hoe veel vaker kwetsbaarheden voorkomen bij onzekere werkenden dan bij de hele populatie. Bron: DNB, CBS Microdata.

Onzekere werkenden blijven soms lang in die positie hangen

Tijdelijke contracten worden vaak gezien als opstap naar een vast contract en dus naar meer zekerheid. De onzekere positie is dan slechts tijdelijk. Voor een deel van de onzekere werkenden blijkt deze positie echter hardnekkig.

Een kwart van de onzekere werkenden van 2012 had in 2020 nog steeds een laag inkomen, veelal als flexwerker of zelfstandige (10%) of had geen werk (10,1%). Slechts iets minder dan een kwart van de mensen die in 2012 onzekere werkende was, had in 2020 inmiddels een vast contract en een inkomen boven de 120% van de armoedegrens.

Bijna een derde behoudt weliswaar een onzekere positie, maar ziet het inkomen wel groeien. In deze groep zitten veel zelfstandigen. Voor hen is het beeld genuanceerder omdat veel van hen mogelijk bewust voor zelfstandig ondernemerschap hebben gekozen en hun arbeidsmarktpositie niet kwetsbaar hoeft te zijn. Wel hebben zij minder zekerheden bij arbeidsongeschiktheid en pensioen. Bovendien heeft onder andere de coronacrisis laten zien dat zelfstandigheid de nodige onzekerheid kan opleveren bij een terugval in inkomen.

Figuur 2 - Een derde van de onzekere werkenden ontgroeit hun positie niet

Bron: DNB, CBS microdata.

Aanpak meest kwetsbare contractvormen kan onzekere werkenden helpen.

Uit het DNB onderzoek blijkt dat de arbeidsmarktpositie een belangrijke factor is voor de kwetsbaarheden van huishoudens. Een deel van de werkenden blijft langdurig in een onzekere positie hangen. Het kabinet heeft recent plannen  gepresenteerd om de werking van de arbeidsmarkt te verbeteren. Zo moeten volgens de plannen uitzendkrachten sneller recht krijgen op een vast contract en worden mogelijkheden om tijdelijke contracten te stapelen verminderd. Het verbeteren van baan- en inkomenszekerheid maakt het voor huishoudens beter mogelijk een buffer op te bouwen voor moeilijke tijden en zo bestendiger te worden tegen plotselinge, ongunstige veranderingen.

Lees meer:

• Hoe problemen voor huishoudens opstapelen