Eindeloos discussiëren en doorwerken tijdens het kerstdiner: DNB’ers blikken terug op tien jaar SSM 

Drastisch, groot  

Wat zegt u? Het SSM is het gremium dat vanuit Frankfurt toezicht houdt op alle grote Europese banken. Denk aan namen als ABN Amro, ING, Unicredit of KBC. Dat doet het sinds november 2014, inmiddels dus tien jaar. Voordien deden nationale toezichthouders dat werk, maar na de economische crisis van 2008 die was begonnen omdat een aantal banken hun hand op grote schaal overspeeld hadden, vonden politici het tijd voor een centrale Europese aanpak. 

‘Dat was een drastisch, groot project’, zegt Sandra Wesseling, afdelingshoofd bij De Nederlandsche Bank. Zij kan het weten, want zij werd in 2013 naar Frankfurt gestuurd om daar samen met 30 andere afgevaardigden van Europese centrale banken na te denken over wat uiteindelijk het SSM zou worden.  

Allemaal anders 

Dat was geen sinecure, zegt Sandra, ‘want elk land is anders. Hoe vaak peil je de kapitaalbuffers bijvoorbeeld? Welke methodologie hanteer je bij het bepalen van risico's? Dat verschilde per land en best flink ook. Ze dachten er allemaal anders over.’

Een ander voorbeeld: ‘In Nederland zijn we gewend om ons met elkaars werk te bemoeien als er ergens een probleem opdoemt. Bij de ECB zou je het niet snel in je hoofd halen om eens bij een collega te gaan vragen of die ergens hulp bij nodig heeft. Jouw casus is jouw casus. Bij ons is dat totaal anders.’  

Regel zegt dit, bedoelt dat  

Nog een voorbeeld: de regel is bij veel Europeanen de regel en daar wijk je niet vanaf, zo constateerde Wesseling tijdens haar periode in Frankfurt. Dat is een cultuurschok voor een Nederlander, vond ze. ‘Bij ons is het meer zo: de regel zegt dit, maar ze bedoelen er waarschijnlijk dat mee. De geest van de wet is leidend, terwijl in veel andere culturen echt naar de letter wordt gekeken.’

Divisiedirecteur Armand Schouten, die indertijd ook nauw bij de totstandkoming van het SSM betrokken was, valt haar bij. 'De Europese werkwijze betekende dat de omgang met banken formalistischer werd.' Hij zegt dat als een Nederlandse bank met een vraag zat en daar met iemand van DNB over wilde praten voor advies, dit redelijk ongedwongen kon.

Geen luisterend oor  

Maar de banken die vanaf 2014 onder het gezag van Frankfurt vielen, konden daar vooral rekenen op een uitleg van de werking van de regels, in plaats van op een luisterend oor. Armand was de Nederlandse projectleider van het team dat de zogenoemde ‘comprehensive assesments’ uitvoerde. Met andere woorden: zijn collega's en hij lichtten de banken door op hun financiële gezondheid voordat het toezicht op hen overging naar de ECB.

Hoewel die instelling op papier Europees is en er dus geen één dominante werkcultuur zou moeten zijn, was die er wel. Dat kwam naar voren tijdens een kerstdiner in 2013. ‘Wij maakten allemaal erg lange dagen in die periode, maar met kerst mochten we even ontspannen.’ Dat gold niet voor iedereen, ontdekte Sandra in Frankfurt.

Doorwerken tijdens kerstdiner 

‘Sommige mensen mochten van hun managers niet stoppen met werken om aan het kerstdiner te beginnen, voordat ze hun werk af hadden. Die zaten gewoon ‘s avonds nog achter hun computer.’ Nu kan Sandra er om lachen, maar ze had wel met die mensen te doen. ‘Dat was in Nederland gewoon ondenkbaar’, zegt ze. ‘Mario Draghi, de toenmalige ECB-president, had ons gelukkig een paar dagen vrij gegeven zodat die mensen niet na de kerst ook bleven doorwerken.’  

En dan hebben we het nog niet eens over de taal gehad. Binnen de eurozone worden tientallen talen gesproken, welke kies je voor toezicht? ‘Banken uit bepaalde landen stonden erop dat hun banken in hun eigen taal mochten worden bekeken’, zegt een andere betrokkene bij de totstandkoming van het SSM: Mascha van der Marel, IT-toezichthouder bij DNB. 

Armand Schouten, Mascha van der Marel en Sandra Wesseling

Compromissen sluiten  

Hoe vind je daarin een middenweg? ‘Veel discussiëren, lacht Wesseling. Daarbij konden de emoties soms hoog oplopen. ‘Er waren conflicten en er is weleens geschreeuwd in de vergaderkamers in die periode’, herinnert het afdelingshoofd zich. En al dat discussiëren was lang niet altijd vruchtbaar. ‘De ECB had er wel een handje van om alle meningen aan te horen en daarna iets heel anders te beslissen dan wat er was overeengekomen.’

Niet alleen discussiëren was dagelijkse kost in de maanden voor november 2014, compromissen sluiten ook. De taalkwestie bijvoorbeeld, mondde uit in één groot compromis, weet Mascha. ‘In bepaalde landen moet de toezichthouder de taal van het land spreken.’ 

Nederland populair  

‘Dat is een belemmering, want het idee achter één taal was juist dat toezichthouders uit de eurozone elkaars banken konden controleren in plaats van alleen toezichthouders uit het eigen land. Dat moest eventuele partijdigheid in het toezicht tegengaan.’ In Nederland kan een toezichthouder zijn of haar werk overigens wel in het Engels doen. ‘Nederland is daarom nu een populaire bezoekbestemming bij toezichthouders uit andere landen’, zegt Mascha.

Is, want SSM is inmiddels een volwassen instelling, een succesvolle ook als je het bekijkt in het licht van Europese eenwording, vindt zij. ‘Het was echt ongeëvenaard, hoe snel we alle landen zo ver hadden gekregen om het toezicht op hun belangrijkste banken over te dragen naar Europa. Binnen één jaar hadden we de regelgeving klaar.’   

Buffers verdubbeld 

En dat is niet enkel leuk voor bureaucraten, ook Europese consumenten zijn geholpen met één toezichtsregime. ‘Banken zijn vergeleken met vroeger veel beter gekapitaliseerd’, zegt Sandra. De buffers die banken moeten aanhouden zijn sinds de invoering van het toezichtsstelsel verdubbeld. Dat betekent dat als er weer een crisis uitbreekt, banken veel steviger in hun schoenen staan.’  

Mascha vult aan: ‘Het hele bankensysteem is veiliger geworden en omdat het toezicht over alle eurolanden gelijk is getrokken, is het toezicht ook eerlijker geworden. Alle banken die onder Europees toezicht vallen, liggen immers langs één meetlat.’ Landen kunnen op hun beurt niet meer de regels versoepelen, bijvoorbeeld om hun concurrentiepositie te verbeteren. Eventuele gaten in het systeem zitten daardoor dicht.

Bankenunie voltooid?  

Kritische geluiden dat het extra toezicht dat er met het SSM is bij gekomen vooral geld kost, weerlegt Armand. ‘Een herhaling van wat we in 2008 met de bankencrisis en een paar jaar geleden in Amerika in een mildere vorm opnieuw zagen, wil je voorkomen. De prijs van goed toezicht verdient zich terug door de risico's voor de samenleving weg te nemen. Die draait er uiteindelijk voor op als er iets misgaat.’   

Maar over de vraag of de Europese bankenunie waar politici al decennia over dromen voltooid is, verschillen de meningen. Sandra: ‘Nee, een echte bankenunie is het nog niet. Niet zolang een hoop dingen nog nationaal geregeld zijn.’ Het depositogarantiestelsel (dgs), dat de tegoeden van bankklanten tot een bepaalde hoogte dekt bij een faillissement, is een voorbeeld daarvan. Het dgs is een nationale verantwoordelijkheid.

Bovendien vallen lang niet álle banken onder het stelsel. De ECB heeft honderd banken onder toezicht, maar de duizenden kleinere banken die Europa verder rijk is, blijven onder nationale toezichthouders zoals DNB vallen. Dat moet ook zo blijven, vinden Sandra en Mascha. ‘Als je alles vanuit Frankfurt wilt regelen, creëer je letterlijk te veel afstand’, zegt ze. ‘Je wilt vanuit toezicht ook weleens op bezoek gaan bij banken, dat is goed voor het onderlinge vertrouwen en het begrip.’