Open een doorsnee jaarverslag en je leest er waarschijnlijk iets over klimaatverandering in. Geen wonder, want voor bedrijven en financiële instellingen kunnen een veranderend weerspatroon en de natuurrampen die daarmee samenhangen een reële bedreiging vormen. De Nederlandsche Bank publiceert sinds 2023 cijfers over de relatie tussen de financiële sector en klimaatverandering, waaronder bijvoorbeeld de omvang van het potentiële verlies voor de Nederlandse financiële sector door klimaatverandering. Vanaf april 2024 doet DNB dat nog iets accurater.
Annemarie Berkhout en Kitty Rang, beiden datawetenschappers bij de de divisie Statistiek, zijn daarvan overtuigd. Zij ontfermen zich met een aantal collega's over wat intern het ‘duurzaamheidsdashboard’ heet. Die heeft de afgelopen tijd een grondige renovatie ondergaan en presenteert vanaf vandaag veel nieuwe cijfers.
Het dashboard is een digitaal overzicht dat een inkijkje biedt in de voortgang die de Nederlandse financiële sector boekt op het vlak van duurzaam beleggen en de uitstoot van broeikasgassen (CO₂) die daarmee gemoeid is. Daarnaast brengt het dashboard ook de gevolgen in kaart van een veranderend klimaat op de omgeving en daarmee de financiële sector. Denk daarbij aan een vergroot risico op bosbranden, verzakkingen of overstromingen en de invloed van dat alles op kapitaal.
Kitty Rang geeft een voorbeeld van hoe dat werkt. ‘Stel, jij bent een bank en je geeft een lening aan een bakker. Die bakker staat dicht bij een rivier.’ De bakkerij bevindt zich in een precaire situatie, want door klimaatverandering stijgt het waterpeil in de rivier. ‘Dat vergroot de kans dat die een keer buiten zijn oevers treedt. Omdat er meer water in de rivier zit en de regenval heviger is, is het waarschijnlijker dat die de overstroming verwoestender zal zijn.’
Dat heeft tot gevolg dat de bank rekening moet houden met een overstroming die niet zoals vroeger eens in de zoveel jaar de winkelvloer blank zette, maar erger. ‘De lening die jij als bank aan de bakker verstrekte, zal je waarschijnlijk niet meer terugkrijgen als die tot aan het dak onder water staat.’
Dit voorbeeld maakt duidelijk dat het voor financiële instellingen relevant is om te weten in hoeverre de bedrijven waaraan ze geld hebben uitgeleend of waar ze vermogen in hebben zitten in de vorm van bijvoorbeeld aandelen, kwetsbaar zijn voor een veranderend klimaat. Het heeft immers directe gevolgen voor hun eigen financiële gezondheid.
Daarmee is niet gezegd dat financiële instellingen vanaf de zijlijn hoeven toe te kijken. Ze kunnen actief werken aan een toekomstbestendig beleggingsportfolio net als aan het welzijn van de planeet. Dat kan door te investeren in projecten waarmee geen of amper broeikasgassen worden uitgestoten of uitvindingen die daarbij helpen.
‘Ook dat houden we bij’, zegt Annemarie Berkhout, ‘en vanaf nu nog iets beter.’ Net zoals dat sinds vorig jaar al met fysieke risico's gebeurt, registreert DNB op basis van informatie uit jaarverslagen van banken, verzekeraars en pensioenfondsen de uitstoot van broeikasgassen die gemoeid is met hun beleggingen zoals leningen of aandelen.
Maar die gegevens waren niet altijd voorhanden. ‘Niet alle bedrijven publiceren over hun uitstoot in hun jaarverslagen. Andere bedrijven hoeven sowieso geen openbaar jaarverslag uit te brengen als ze niet beursgenoteerd zijn.’ Als oplossing heeft DNB samen met de Europese Centrale Bank een eigen rekenmodel ontwikkeld dat ESCB-breed wordt gebruikt voor het opstellen van cijfers. Dat model berekent onder andere op basis van de sector en de omvang wat de uitstoot van dat bedrijf ongeveer moet zijn. ‘Het is niet waterdicht, maar het is the next best thing', zegt Berkhout.
Op het vlak van uitstoot is er nog iets verbeterd. Het oude dashboard liet al zien hoe, en of instellingen erin slagen om de uitstoot van hun beleggingen te verminderen. De data gaan terug tot 2018 en loopt om praktische redenen tot en met 2021. Maar wat voorheen niet duidelijk was, is waar een eventuele uitstootdaling of stijging aan toe te schrijven was.
Nu, vervolgt Berkhout, ‘kun je inzoomen op die verandering om achter de oorzaak te komen. Heeft de instelling een vervuilende belegging in een oliebedrijf gewoon verkocht, of richt het oliebedrijf zich nu op zonne- en windenergie en vervuilt die nu minder?’
Iets vergelijkbaars is aan de kant van het bepalen van fysieke risico's verbeterd, vult Kitty Rang aan. Specifiek is de databank met informatie over natuurdreigingen aangevuld. ‘We hielden al rekening met zaken als overstromingsrisico's en aardverschuivingen, maar nu zitten er ook dingen bij zoals langdurige droogteperioden en de invloed van dijken op overstromingsrisico's.’ Niet alles hiervan is nu al in alle delen van het land relevant, maar wel als de aarde doorgaat met opwarmen en het milieu zich daaraan aanpast.
Daarop voortbordurend: het dashboard kijkt nu verder vooruit. De risico's die DNB tot nu toe bijhield waren gebaseerd op de doorsnee temperaturen van dit moment. ‘De nieuwe versie houdt ook rekening met toekomstige opwarmingsscenario's zoals die zijn opgesteld door klimaatwetenschappers’, zegt Rang. Dat maakt het inschatten van het gevaar waaraan instellingen zichzelf blootstellen voor de lange termijn inzichtelijk.
Ook de hoge inflatie van de afgelopen jaren speelde een rol in de opknapbeurt van het dashboard. Berkhout: ‘Je zag dat bij een deel van de bedrijven de uitstoot de laatste tijd omlaag ging. Althans, ten opzichte van hun omzet was dat zo.’ Het is in de financiële sector gangbaar om bedrijven met elkaar te vergelijken op basis van hun omzet. Dat levert een relatief getal op en dat maakt onderlinge vergelijking eerlijker, ongeacht de grootte.
Maar hoewel de uitstoot ten opzichte van de omzet daalde, kon die in meetbare kilo's CO₂ prima onveranderd blijven. Dat kwam door de prijsstijgingen die vooral in 2022 en 2023 extreme vormen aannamen. Daardoor namen de omzetten van de meeste bedrijven toe zonder dat er noodzakelijk meer werd geproduceerd. Daardoor bleef de uitstoot constant of daalde die hooguit lichtjes.
Dat zou de cijfers die op het dashboard verschijnen enigszins kunnen vertekenen, maar dat is nu gecorrigeerd. Een vergelijkbare ‘ruis’ die schommelende wisselkoersen tussen grote internationale valuta's veroorzaken, is eveneens verwijderd, meldt Berkhout nog.
Kitty Rang wil daarbij nog een verbetering op het vlak van de fysieke risicoberekening toevoegen. ‘We schatten de potentiële verliezen voor de Nederlandse financiële sector tot nu toe in door naar twee indicatoren te kijken: het totale bedrag dat aan een bepaald type natuurramp is blootgesteld en het totale bedrag van het verwachte financiële verlies dat dit de sector per jaar kan kosten.’
Aan dat laatste is nu nog een indicator toegevoegd: de kans dat het onderpand dat die beleggingen verzekert geraakt wordt door diezelfde natuurramp. ‘Als het onderpand van de bakker waar we het eerder over hadden in aandelen zit, is er voor de bank niets aan de hand. Als het onderpand de winkel is, kan dat een compleet verlies betekenen.’
Of het dashboard nu compleet is? Rang en Berkhout schudden allebei hun hoofd. ‘Er is zeker nog ruimte voor verbetering’, zegt Berkhout. Neem pensioenfondsen. Die brengen een groot deel van hun kapitaal onder bij externe vermogensbeheerders en die gaan het vervolgens beleggen. Nu is het nog niet mogelijk om te zien waar dat geld vervolgens heen gaat. ‘Dat is iets waaraan gewerkt wordt’, glundert Berkhout.
Meer informatie
Nederlandse verzekeraars en pensioenfondsen beleggen niet alleen direct in beursgenoteerde aandelen en bedrijfsobligaties, maar ook indirect, via beleggingsinstellingen.
Lees meer De CO2 voetafdruk van Nederlandse verzekeraars en pensioenfondsen scherper in beeld
Europese bedrijven die veel CO2 uitstoten, betalen steeds hogere rentes op obligaties die zij uitgeven op financiële markten. Beleggers vragen namelijk een renteopslag als compensatie voor de risico's waaraan emissie-intensieve bedrijven blootstaan, zo blijkt uit onderzoek van De Nederlandsche Bank.
Lees meer CO2-intensieve bedrijven betalen steeds hogere marktrentes
Het overgrote deel van de huiseigenaren kan een serieuze verduurzaming van de eigen woning financieren met spaargeld of een lening. Het gaat dan om een woningisolatie tot energielabel B en een warmtepomp.
Lees meer Bijna alle huiseigenaren kunnen verduurzaming eigen woning financieren met spaargeld of lening
Nederlandse banken lopen via hun leningen aan bedrijven risico op verliezen door kust- en rivieroverstromingen. Overstromingsmaatregelen zoals dijken en stormvloedkeringen mitigeren echter het grootste gedeelte van het risico, ook wanneer door klimaatverandering de overstromingsrisico's toenemen.
Lees meer Blootstelling banken aan overstromingsrisico’s via bedrijfsleningen beperkt
