“Surfen op de golven: verzekeren in een onzekere economie”

Datum: 29 juni 2023
Locatie: Verzekeringsdag 2023 bij het Verbond van Verzekeraars
Spreker: Klaas Knot

De grondlegger van de mindfulness, Jon Kabat-Zinn zei ooit: “You can’t stop the waves, but you can learn to surf”. Daarmee bedoelde hij dat je niet onder controle hebt wat er in het leven op je afkomt, maar dat je wel controle hebt over hoe je daarop reageert. Voordat u denkt dat u in een meditatieklas terecht bent gekomen: dat is niet waar ik heen wil, daarvoor had u iemand anders moeten uitnodigen. Maar in de uitspraak van Kabat-Zinn schuilt voor u en voor mij ook een onloochenbare economische waarheid.

Want ga maar na. De afgelopen jaren waren weer een les in nederigheid tegenover de onvoorspelbaarheid van externe ontwikkelingen. Ook voor mij in de Governing Council van de ECB. Jarenlang was de inflatie gevaarlijk laag, en dreigde er deflatie. En jaar na jaar voerden we elke vier weken in de Governing Council een regendans op voor meer inflatie. En toen kwam corona. En toen we corona achter de rug hadden brak er vlak voor onze deur een oorlog uit. En opeens kwam de inflatie met bakken tegelijk uit de hemel.

Het kan verkeren.

Waar wij bij de ECB wel degelijk enige invloed hebben op de economie, daar is die voor u al helemaal een extern gegeven. De golven van de economische conjunctuur komen en gaan. Het enige wat u kunt doen is goed leren surfen. En goed op de kleur van de vlaggetjes letten die op het strand staan.

En hoe zien die vlaggetjes er nu uit?

We zien voor Nederland en het eurogebied grosso modo hetzelfde beeld. En dat is dat de economie aan het afkoelen is. We zien die afkoeling vooral in de industrie en op de woningmarkt. Wel is de arbeidsmarkt is nog steeds zeer krap. De werkloosheid is laag en er zijn historisch veel mensen aan het werk.

En wat zijn nu de vooruitzichten voor de economische groei? Ruim een week geleden hebben wij onze nieuwe voorspellingen voor de Nederlandse economie gepresenteerd. Volgens onze ramingen zal de groei in Nederland terugvallen tot 0,8% dit jaar. In de jaren daarna trekt de groei weer wat aan doordat de groei van de wereldhandel toeneemt, de onzekerheid afneemt en de reële inkomens verbeteren. De afkoeling van de economie is welkom omdat dit enigszins bijdraagt aan een daling van de inflatie. Maar ook met deze lagere groei blijft de werkelijke productie hoger dan wat we over een lange tijd kunnen volhouden. Met andere woorden, ook met deze lagere groei blijft de economie oververhit.

We voorzien dus geen recessie, maar zeker weten we dat natuurlijk niet. Een van de risico’s voor de economie komt uit de hoek van de financiële stabiliteit. De hogere inflatie en rentes leggen  kwetsbaarheden in het financiële systeem bloot. Hoewel hogere rentes in de regel positief zijn voor banken, verzekeraars en pensioenfondsen, kunnen snelle rentestijgingen tot schokken leiden. Of zoals ze in Amerika zeggen: “Whenever the Fed hits the brakes, someone goes through the windshield”. Daar hebben we de afgelopen tijd voorbeelden van gezien, denk aan SVB, denk aan Credit Suisse. Dus dat is een risico waar we mee te dealen hebben, en dat financiële instellingen en toezichthouders wereldwijd natuurlijk proberen te beperken.

Laten we vervolgens kijken naar de inflatie. We verwachten dat deze in Nederland en in het eurogebied zijn piek heeft bereikt. Maar de onderliggende inflatie is nog steeds ongekend hoog. Die meten we aan de hand van de zogenaamde kerninflatie, waarbij energie- en voedselprijzen zijn uitgesloten omdat die erg volatiel zijn. Zoals u weet steeg de kerninflatie in Nederland in mei verder tot 8,2%, veel meer dan wat we afgelopen december hadden verwacht. In het eurogebied kwam de kerninflatie uit op 5,3%.

En hoe zien de vooruitzichten voor inflatie voor de komende jaren eruit? Wederom volgens onze ramingen daalt de inflatie in Nederland dit jaar naar verwachting tot 4,2%, en daarna verder tot 2,5% in 2025. De kerninflatie is echter een stuk hardnekkiger en die zal in 2023 en 2024 nog te hoog blijven, en vermoedelijk ook in 2025 nog ruim boven 2% uitkomen.

En dan nu de hamvraag: wat gaat de ECB doen? De ECB heeft een duidelijk mandaat, het behouden en bewaken van prijsstabiliteit. Die is gedefinieerd als een ontwikkeling van de consumentenprijsinflatie van 2% op de middellange termijn. Vanwege de te hoge onderliggende inflatie en het risico op nog hardnekkiger inflatie in de toekomst, heeft de ECB twee weken geleden besloten de rente met 25 basispunten te verhogen. Als dat nodig is, zal de ECB de rente blijven verhogen. Daarvoor kijken we vooral naar wat de laatste data zeggen over de inflatievooruitzichten, de dynamiek van de onderliggende inflatie, en over hoe het beleid doorwerkt naar de economie.

Het verschil tussen de Nederlandse en Europese inflatie plaatst ons potentieel voor een lastige situatie. Als de inflatie in de eurozone daalt, maar in Nederland relatief hoog blijft, wordt verlagen van de inflatie in Nederland nog moeilijker. De ECB richt zich immers op het hele eurogebied en kan het rentebeleid dus niet specifiek voor Nederland inzetten. Zodra de ECB stopt met het verhogen van de rente, moet de inflatiebestrijding in Nederland dus vooral komen van de overheid en de sociale partners.

De inflatie wordt dan ook het effectiefst bedwongen als centrale banken, overheden, werkgevers en werknemers elkaar daarbij ondersteunen. Loononderhandelingen spelen daarbij een belangrijke rol, evenals de winstmarges in het bedrijfsleven. De uitkomst daarvan is natuurlijk afhankelijk van sector- en bedrijfsspecifieke omstandigheden, waarbij ook de krapte op de arbeidsmarkt een rol speelt. Om nodeloos hoge inflatie te voorkomen, is het dus zaak dat bedrijven en vakbonden komen tot een beheerste groei van winsten en lonen.

En ook de overheid kan wat doen. Het begrotingstekort blijft de komende jaren maar nipt onder de EU-norm van 3%. Rekening houdend met de stand van de conjunctuur is het begrotingstekort te hoog. Met dit ruime begrotingsbeleid draagt het kabinet bij aan oververhitting van de economie, wat de bestrijding van de inflatie bemoeilijkt. Dit laat zien hoe belangrijk het is dat in de volgende begroting eventuele nieuwe koopkrachtmaatregelen en nieuw beleid voldoende financieel gedekt worden.

Tot zover het economische weerbericht. De bottom line is dat we voorlopig rekening moeten houden met flink hoge golven, in de vorm van een hoge inflatie en hogere rentes.

Dat zijn de economische weersomstandigheden waarmee u het als verzekeraar voorlopig zult moeten doen. En die natuurlijk ook hun doorwerking hebben op uw bedrijf. Door inflatie stijgen natuurlijk uw loonkosten en ook de servicekosten bij uitbestedingen. Aan de verplichtingenkant bestaat er het risico dat door inflatie de claims van polishouders stijgen. Hoe de inflatie precies doorwerkt verschilt per type verzekeraar. Maar hoe dan ook, u heeft er allemaal mee te maken. Net als iedereen in de samenleving. En daarom is de ECB er ook alles aan gelegen om de inflatie de kop in te drukken en moeten we met zijn allen een loon-prijsspiraal zien te voorkomen.

En ook de hogere rente werkt natuurlijk door op u als verzekeraars.

Inherent aan de lange looptijd van verplichtingen blijft renterisico vaak een belangrijk risico en kunnen kleine bewegingen van de rente materiële impact hebben. Al is het natuurlijk wel zo dat een rentestijging grosso modo een goede ontwikkeling voor verzekeraars is.

Grote rentebewegingen hebben ook impact op uw onderpandpositie. Afhankelijk van de afgedekte positie kan het zijn dat verzekeraars onderpand moeten bijstorten of afromen bij rentestijgingen en -dalingen. Veranderingen van de rente kunnen grote impact hebben op de liquiditeitspositie van verzekeraars.

De hogere rente werkt natuurlijk ook door op de beleggingen, bijvoorbeeld op de hypothekenportefeuille. Nu de rente stijgt zien we dat er minder snel wordt afgelost dan verwacht. Dit betekent in de praktijk dat de hypotheek langer op de balans staat met een lagere hypotheekrente dan de huidige hypotheekrente. Deze hypotheken zijn daardoor in waarde gedaald.  

En dan is er nog commercieel vastgoed. Daar zien we volatiliteit op de Europese markt en vaker voorkomende herwaarderingen. Vooralsnog lijkt de impact voor u beperkt, maar het is wel zaak om deze markt goed in de gaten te houden. Ook omdat deze asset klasse als een early indicator kan worden gezien voor een recessie, iets wat we toch niet helemaal kunnen uitsluiten.

Misschien heeft u wel van de Portugese plaats Nazaré gehoord. Die staat bekend om de enorme golven daar voor de kust, naar het schijnt de hoogste in de wereld. Ze komen tot wel 20 meter hoog, zo hoog als een flatgebouw. Surfers komen van heinde en verre om zich met ware doodsverachting te meten met dit onvoorstelbare natuurgeweld. U moet zo maar even op youtube kijken, het is echt ijzingwekkend, je houdt niet meer op met kijken.

Zo dramatisch zijn de economische golven momenteel gelukkig niet. Maar de hogere inflatie en rente zorgen toch voor flink wat schuimkoppen, die van u de nodige navigatiekunst vergen. En dan heb ik het nog niet gehad over klimaatverandering. Daardoor staan we onder andere voor het vraagstuk hoe we schade als gevolg van bijvoorbeeld overstromingen verzekerbaar kunnen houden.

De golven heeft u niet in de hand. Maar surfen kan wel. Door alert te zijn op de kosten. Door uw renterisico goed te beheersen. En door potentieel kwetsbare beleggingsportefeuilles goed in de gaten te houden.

Of u hiermee erg mindful wordt of het Nirvana bereikt waag ik te betwijfelen. Maar al surfend draagt u wel bij aan stabiele, veilige en toekomstbestendige sector. En dat is waar het u en mij om gaat.