De Vondel II f 5 (1973)

Waarom nog een Vondelbiljet?

De f 5 Vondel I uit 1966 was het eerste biljet van Oxenaar. Qua ontwerp moest dit biljet het sluitstuk zijn van de al bestaande Erflaters I serie, ontworpen in de jaren ’50 door Eppo Doeve.

Na dit eerste biljet van Oxenaar besloot DNB een geheel nieuwe serie bankbiljetten te maken: de Erflaters II. Deze “opgefriste” Erflaters serie moest geschikt zijn voor mechanische bankbiljettenverwerking. Dus één standaardhoogte voor alle denominaties en machinaal leesbare cijfers (OCR). De Bank vroeg Oxenaar, die vervolgens de succesvolle serie ontwierp: f 10 Frans Hals 1968, f 25 Sweelinck 1971, f 100 De Ruyter 1970 en de f 1000 Spinoza 1972.

De f 5 van 1973 vormde wederom het sluitstuk van de serie. Oxenaar was er blij mee. Hij zag het als dé kans om ‘zijn’ Erflaters II serie een samenhangend grafisch geheel te maken.

Ootje en de Ilias

Net als op de Vondel I staat de Amsterdamse schouwburg op de keerzijde. Mensen met een goed loepje kunnen op de geabstraheerde versie van het bouwwerk twee geheimen ontdekken. Bovenop de zuilen, links van de tempel, is de tekst Hy schenckt nu zuur nu zoet te vinden. Dit is een citaat uit de Ilias van de Griekse dichter Homerus naar vertaling van Joost van den Vondel. Dat was geen willekeurige keuze. Het is namelijk de tweede zin uit een vers. De eerste zin was Twee vaten heeft Iupijn en deze zin stond op soortgelijke wijze op de Vondel I verwerkt. Naast deze poëtische verbinding is er ook een ondeugend kenmerk verwerkt. Bovenop de tempel in het fries (de driehoek) is de roepnaam van Oxenaar te vinden: Ootje. Al heb je wel een goeie loep nodig. Een typische "kwajongensstreek", kenmerkend voor de excentrieke ontwerper, een dergelijke grapje is ook te vinden op de f 1000 Spinoza 1972.                                                                                                                 

De kroket van Vondel

Rechtsonder op de keerzijde plaatste Oxenaar een belangrijk onderdeel: de “balletjes”. Deze balletjes zijn zo gedrukt dat ze voelbaar zijn op het papier: zo was het biljet ook op te tast te herkennen voor slechtzienden. In een interview met de NRC legde Oxenaar in 1976 uit dat die vier “balletjes van Vondel”, zoals ze op zijn ontwerptekeningen staan beschreven, niet goed pasten. Om dit op te lossen zijn de balletjes aaneengeschakeld in een staafje terechtgekomen: “de kroket van Vondel”.

Korte levensduur voor de kleinste coupure

De papieren f 5 heeft maar kort bestaan: van 1966 tot 1988. Toen werd het biljet vervangen door een munt. De belangrijkste reden voor deze vervanging was circulatiebestendigheid. De Vondelbiljetten werden intensief gebruikt veel en daarom sleten ze te snel. Voor DNB was dit technische punt reden om de grens tussen munten en biljetten aan te passen. Voortaan zou de f 5 een munt zijn en daarmee een langere levensduur hebben. De f 5 munt was onderdeel van een nieuwe Nederlandse muntenserie ontworpen door Bruno Ninaber van Eyben.

De f 5 circuleerde van 14 juni 1976 tot 1 mei 1995 Het is ondertekend door DNB- president Zijlstra. Tot 1 mei 2025 kan dit biljet nog ingewisseld worden bij DNB.