Rapporten laten onze economie niet bloeien, daadkracht wel 

Wat zijn de meest urgente economische vraagstukken voor een nieuw kabinet? Het is de derde keer in vier jaar tijd dat ik als afdelingshoofd hierover adviseer. Je zou denken: dat is een kwestie van de bureaula opentrekken, het stof van de oude adviezen en rapporten blazen, wat bijpunten, en klaar.  

Nu moet ik toegeven: daar zit een kern van waarheid in. De lades van economisch adviseurs zitten boordevol analyses en adviezen. Er liggen hele menukaarten klaar met beleidsopties om groeibelemmeringen weg te halen en onze groeipotentie te vergroten. Rapporten over het belastingstelsel dat eenvoudiger moet. Over een woningmarkt die beter moet werken. Over stikstof, over een concurrerender Europa, over productiviteit. Bijna alles is al eens opgeschreven.  

Wereld verandert, Nederland vertraagt  

Maar zoals altijd is de werkelijkheid minder simpel. De wereld is het afgelopen jaar sneller veranderd dan ooit. Denk aan defensie. Toen de Studiegroep Begrotingsruimte vorig jaar haar advies schreef — met DNB als deelnemer — was de financiering van forse defensie-investeringen nog geen onderwerp van gesprek.  

Intussen zijn we in Nederland juist vertraagd. De vorige, lange formatie vergde kostbare tijd. Het kabinet-Schoof presenteerde zijn regeerakkoord nog maar negen maanden geleden. Veel van de plannen liggen nog op de tekentafel en zullen daar in verkiezingstijd nog wel even blijven liggen.   

Stilstand is duur  

Die vertraging zorgt voor onzekerheid. En die onzekerheid raakt alles en iedereen: ondernemers, investeerders, ons allemaal. Op dit moment is de economische onzekerheid ongeveer net zo hoog als tijdens de coronacrisis, dat blijkt uit een recente analyse van DNB. En anders dan soms gedacht, is onzekerheid niet neutraal — het is schadelijk.  

Bedrijven stellen investeringen uit, innovatieprojecten worden op pauze gezet, plannen verdwijnen in de ijskast. Onzekerheid is als een taximeter die blijft doorlopen. Iedere minuut kost geld, ook al staat de taxi stil. Maar de economische schade van onzekerheid is minder zichtbaar. Die komt later — in de vorm van lagere groei, minder banen, minder inkomen voor huishoudens.  

Geef richting 

Daarom is het gebrek aan keuzes wat mij betreft het meest urgente economische probleem. Grote vraagstukken zoals vergrijzing, verschuivende geopolitieke verhoudingen en klimaat vragen om duidelijke besluiten. Denk aan knelpunten in de stikstofaanpak of energie-infrastructuur: die blokkeren groei, innovatie en vooruitgang.   

Nederland staat er goed voor. We behoren tot de rijkste landen ter wereld, de werkloosheid is laag, onze voorzieningen zijn relatief goed, we beschikken over sterke instituties en een open, innovatieve economie. Maar een sterk fundament is geen garantie voor de toekomst.   

Onze potentiële groei loopt tegen grenzen aan. En dit vraag om aanpassingen. Die aanpassingen kunnen soms botsen met verworven rechten en gevestigde belangen. Dat betekent niet dat we daarom op onze handen moeten blijven zitten. Wie alles wil behouden zoals het nu is, loopt het risico uiteindelijk meer te verliezen dan hij wil beschermen.  

Mijn belangrijkste advies? Kies. Niet voor nog een rapport, maar voor een richting. Maak keuzes die de economie voorbereiden op de toekomst. En geef daarmee het vertrouwen terug dat bedrijven, investeerders en wij allemaal nu zo hard nodig hebben.