Bedrijfswinsten en loonontwikkeling, er is de laatste tijd veel over te doen. Niemand ontkomt aan de gestegen prijzen, dus is het begrijpelijk dat iedereen dit verlies aan koopkracht wil compenseren: burgers, via loonafspraken, en ondernemers, via hun tarieven en prijzen. Hoe moeten we samen omgaan met de pijn van de inflatie?
© ANP
Het is niemand ontgaan; we hebben nog steeds te maken met een te hoge inflatie. Het begon in de loop van 2021 met hogere energieprijzen. Doordat we die energie uit het buitenland moeten halen, zijn we als land een stukje armer geworden. En daar bleef het niet bij, sindsdien laten ook de prijzen van andere goederen en diensten een forse stijging zien. De kerninflatie (dat is de inflatie zonder de prijzen van energie en voedingsmiddelen, die een beter beeld geeft van de hardnekkigheid) is met 7,9% in de maand april van dit jaar nog steeds uitzonderlijk hoog. Iedereen heeft verlies aan koopkracht: consumenten kunnen met dezelfde euro's minder kopen in de supermarkt en ook ondernemers worden geconfronteerd met hogere kosten. Hoe we als land omgaan met deze hogere kosten is een belangrijk element in het debat over lonen en winsten waarin we ons nu bevinden.
Hoe kijken wij naar dit vraagstuk? We ‘kiezen’ niet de kant van de werknemers, noch van de werkgevers. Als centrale bank hebben wij een belangrijke verantwoordelijkheid in het bestrijden van inflatie. We kijken daarom meer naar onze economie als geheel, ‘macro-economisch’ heet dat. Vanuit die rol zien wij welke gevolgen verschillende ontwikkelingen hebben voor de inflatie. Hoe inkomensverliezen verdeeld moeten worden over werknemers, werkgevers en de overheid, dat is aan die partijen en valt buiten ons mandaat. Als onafhankelijk economisch adviseur, delen we wel onze kennis en analyses.
De overheid is al flink bijgesprongen met maatregelen om de koopkracht van huishoudens te ondersteunen en met tegemoetkomingen voor het midden- en kleinbedrijf. Maar dat neemt niet alle pijn weg. Huishoudens, bedrijven en zelfstandigen zijn terecht bezorgd over hun financiële positie. Het is begrijpelijk dat iedereen het inkomensverlies wil ontlopen. Ieder op zijn eigen manier: werknemers vragen hogere lonen, bedrijven rekenen hogere prijzen en zelfstandigen rekenen hogere tarieven. Voor het bestrijden van de inflatie is het belangrijk dat de stijging van lonen en winsten niet te hard gaat en zich de komende tijd beheerst ontwikkelt. Een situatie waarin lonen en winsten sterk op elkaar reageren willen we voorkomen. Anders zorgt dat ervoor dat de inflatie langer hoog blijft. En als ook in andere eurolanden de inflatie hoog blijft door hogere groei van lonen en prijzen, dan worden centrale banken gedwongen om harder in te grijpen in de economie om de inflatie naar beneden te krijgen. Dat heeft een prijs: het gaat ten koste van inkomens en banen.
In april stegen de cao-lonen gemiddeld 5,5% ten opzichte van een jaar eerder. Dat lonen stijgen is begrijpelijk vanwege de grote tekorten aan personeel (een zogenaamde krappe arbeidsmarkt) en de oververhitte economie. Loonstijgingen hebben ook een belangrijke rol, ze dragen bij aan het behoud van de koopkracht, zodat huishoudens hun rekeningen kunnen blijven betalen.
Wij zien als een startpunt voor onderhandelingen over lonen dat de verdeling van wat we als land verdienen (het nationaal inkomen) gelijk blijft. Dat betekent dat bijvoorbeeld werkenden een even groot deel van dat nationale inkomen blijven ontvangen als nu. Dat zou worden bereikt bij een gemiddelde loongroei van 6 à 7% voor dit jaar, al hoeft die niet voor alle bedrijven en bedrijfstakken hetzelfde te zijn. Hoe hoog de loonstijging daadwerkelijk is, is afhankelijk van de uitkomst van de loononderhandelingen en dus van specifieke omstandigheden in sectoren. Op dit moment zien we in sommige recente cao’s dat afgesproken loonstijgingen fors boven de 6 a 7% uitkomen. Als dat bij veel cao’s gebeurt, dan maakt dat het dempen van de inflatie een stuk moeilijker.
Ook de winsten van bedrijven zijn omhoog gegaan, vooral in het laatste kwartaal van vorig jaar. Tijdens corona was er ineens veel vraag naar producten, terwijl het aanbod van die producten beperkt was. Bedrijven konden daarom hogere prijzen vragen zonder dat de klanten weg bleven. Maar bedrijven verhoogden vermoedelijk ook hun prijzen omdat ze zich schrap zetten voor hogere arbeidskosten en energiekosten in de toekomst. De hoogte van winsten verschilt veel over de tijd en is daarmee minder goed te voorspellen dan de hoogte van lonen, die vastliggen in een cao. Tegelijkertijd zorgt ook een sterke stijging van winsten dat de inflatie hoger wordt.
Vooruitkijkend vinden wij het belangrijk dat zowel lonen als winsten zich in de komende jaren beheerst ontwikkelen. Voor de lonen hebben we hierboven al een startpunt geschetst. Voor bedrijven zou de ontwikkeling van hun prijzen gelijke tred moeten houden met de ontwikkeling van hun productiekosten. Op die manier wordt voorkomen dat lonen, winsten en prijzen elkaar in achtereenvolgende rondes onnodig verder opstuwen.
Dit artikel is gebaseerd op onze bijdrage voor het Rondetafelgesprek ‘Winsten en lonen’ in de Tweede Kamer op 24 mei 2023. Tjerk Kroes, Divisiedirecteur Economisch Beleid en Onderzoek van DNB, lichtte die toe. Wil je meer weten, lees dan hier het hele position paper.
In een uitgebreide analyse gaan we nog dieper in op de bijdrage van winsten en lonen aan de inflatie. Lees de analyse hier: DNB analyse - De bijdrage van winsten en lonen aan de Nederlandse inflatie.
Op 7 november was Klaas Knot te gast bij Room for Discussion, het interviewprogramma van studenten van de Universiteit van Amsterdam. Over de uitdagingen op het gebied van monetair beleid, economische groei, financiële stabiliteit en inflatiebestrijding.
Lees meer Klaas Knot te gast bij Room for Discussion (studenten UvA)
De komende decennia zal door de vergrijzing de groei van het aantal werkenden stil komen te vallen. Dit roept een belangrijke vraag op: hoe houden we onze welvaart op peil? Wij zien een belangrijke rol voor slimmer werken en daarmee een hogere productiviteit. Dat leggen we hier uit.
Lees meer Met slimmer werken personeelstekorten te lijf
Lonen, inflatie en de overheidsfinanciën waren de onderwerpen die Klaas Knot besprak bij Nieuwsuur op 24 september.
Lees meer Terugkijken: Klaas Knot bij Nieuwsuur
“De geloofwaardigheid van het monetaire beleid ontstaat niet vanzelf. Die moet verdiend worden. Steeds weer opnieuw.” aldus Klaas Knot in zijn toespraak op Koç University in Istanboel. Daar sprak hij over de noodzaak van onafhankelijke centrale banken om de uitdagingen van onze tijd aan te kunnen.
Lees meer De missie van Gerard Vissering: waarom we onafhankelijke centrale banken nodig hebben
